داستان بالابر ها ، تاریخچه بالابر از ابتدا تا کنون

کار در ارتفاع به صورت ایمن ، همیشه با چالش های فراوانی همراه بوده است. بشر همواره به دنبال راهکار هایی برای چالش های موجود در ارتفاع و انجام کار و یا بالا بردن کالا و متریال بدون از دست دادن زمان بوده است. شاید اولین تلاش ها برای دست یابی به ارتفاع به ساخت چهارپایه ها و نردبان ها منجر شد. در ادامه قرقره های کششی ساخته شدند. پیش از آنکه صنعت خودرو فراگیر شود اولین سکوهای کار در اتفاع و به نوعی نردبان های نصب شده روی درشکه برای کار در ارتفاع استفاده می شد.

اولین سکوهای کار در ارتفاع

در بین سال های 1920 تا 1930 میلادی و پس از رشد صنعت خودرو ، سوئدی ها از روش زیر برای تعمیرات و نگهداری خطوط برق خیابان و چراغ زنی استفاده می کردند. هرچند نمی توان به این وسیله بالابر گفت ولی می توان آن را نوعی سکوی کار مانند داربست به حساب آورد. این سکوی کاری در واقع یک نردبان یا چهار پایه بزرگ نصب شده روی یک کامیون بود که افراد برای استفاده از آن باید پله ها را تا ارتفاع مورد نظر بالا می رفتند. بعد ها مدل تکمیلی به صورتی ساخته شد که دو چهارپایه در داخل هم حرکت میکردند و با یک وینچ چهارپایه بالایی بیرون می آمد. جای تعجب است که هنوز هم در ایران از این نوع چهار پایه ها و نردبان های غیر استاندارد توسط کارگاه های کوچک و آهنگری ها ساخته می شود !!!

سکوی کار در ارتفاع ، سوئد ، 1929 میلادی

با پیشرفت تکنولوژی در زمینه تجهیزات هیدرولیکی ، داستان تجهیزاتی که امروزه به آن بالابر می گویند شروع شد. اولین تجهیزات بالابرهای آکاردئونی بودند. 

طراحی و ساخت اولین بالابر آکاردئونی به دهه 30 میلادی باز می گردد. شرکت لانگ لیفت (Lange Lift) و موسس آن، آقای آنتونی لانگ (Anthony Lange) اولین میز های هیدرولیکی آکاردئونی را جهت استفاده در خطوط تولید در آمریکا تولید نمود. هرچند مکانیزم بالابر آکاردئونی ، بعد ها در سال 1963 میلادی توسط چارلز لارسون (Charles Larson) در آمریکا به ثبت رسید. مکانیزم قیچی که در ایران به آکاردئونی نیز رایج است ، یک مکانیزم چند لینکی شامل یک یا چند جک هیدرولیکی است که قادر است بار یا نفر را به ارتفاع ببرد.

طرح ثبت شده بالابر آکاردئونی چارلز لارسون

می ­توان گفت اولین بالابر متحرک آکاردئونی نیز ساخت شرکت لانگ لیفت است. این شرکت که شعار آن "ساخت محصولات ارزشمند برای بالا بردن دنیا" است یک بالابر هیدرولیک آکاردئونی چرخ دار نیز در سال 1950 طراحی و ساخته است که دارای چرخ های مخصوص جهت حرکت روی ریل می باشد. این شرکت هنوز هم پس از چندین بار جابجایی در مالکیت ، به ساخت انواع بالابر قیچی و مکانیزم های جابجایی بار ادامه می دهد.

آنتونی لانگ روی بالابر آکاردئونی چرخ دار ، 1950 میلادی

یکی دیگر از ابزارهایی که برای کار در ارتفاع استفاده می شد ، توسط شرکت تیلور اند سانز منچستر (Taylor & Sons) ابداع شد. این کمپانی که در زمینه ساخت تجهیزات معدن و برخی جرثقیل ها فعالیت می کرد در دهه 50 میلادی اقدام به ساخت یک بالابر بر روی شاسی ماشین آلات معدنی خود کرد. این بالابر در واقع یک سکوی کاری بود که به یک بوم بالابرنده متصل بود. آنها اسم این وسیله را سکوی کار متحرک معدنی گذاشته بودند. این وسیله را شاید بتوان اولین جرقه های ساخت بوم لیفت ها دانست.

سکوی متحرک معدنی ، دهه 40 و 50 میلادی

داستان ساخت وسیله ای که امروزه به آن بالابر بوم لیفت گفته می شود در دهه 40 میلادی رقم خورد. پیدایش اولین بالابر تلسکوپی به سال 1944 میلادی باز می گردد. جی ایتل (Jay Eitel) ، موسس کمپانی تلستا (Telsta) در کالیفرنیا ، در حالی که در تعطیلات تابستانی به سر می برد، فکر ساخت بالابر نفری به ذهنش رسید. او پس از یک روز خسته کننده و بالا و پایین رفتن های بسیار از نردبانی که برای چیدن گیلاس های درختان از آن استفاده می شد، اولین بالابر نفری را طراحی و تولید نمود. از این رو گاها در زبان انگلیسی به بالابر ، چری پیکر (Cherry picker) نیز گفته می شود. از جی ایتل به عنوان پدر صنعت بالابر نام برده می شود.

جی ایتل - پدر صنعت بالابر

طراحی خلاقانه او در ساخت یک بالابر تلسکوپی با سازه فلزی که پشت کامیون نصب شده بود و دارای سبد برای یک نفر بود ، پس از جنگ جهانی دوم خیلی زود مورد توجه شرکت های مخابرات مثل بل (Bell) قرار گرفت و آقای جی ایتل، شرکت تلستا را برای ساخت این بالابرها تاسیس نمود. هرچند ضعف بالابرها طراحی شده او در حفظ تعادل سبد بود که همچنان به روش ثقلی بود. خیلی زود کمپانی های دیگری نیز به ساخت بالابر مشغول شدند. مانند دان ویل (Don Will) و پرتلند (Portland). 

نمونه اولیه بالابر تلسکوپی شرکت تلستا ، 1945 میلادی

جی ایتل بیکار ننشست و روز به روز ، بالابرهای هیدرولیکی خود را توسعه داد به طوری که بیش از 65 الگوی ثبت شده از وی به جای مانده است. مالک شرکت تلستا در طول زمان تغییر کرد و این کمپانی به شرکت های متعددی از جمله تکو (Teco) و امریکویپ (Ameriquip) و MTI  واگذار شد. امروزه شرکت صنایع آلتک (Altec) که در سال 2003 سهام شرکت MTI را خریداری نمود، هنوز هم به تولید انواع بالابر هایی می پردازد که الگوی اولیه آن را جی ایتل پایه گذاری نموده است و محصولات عمده این شرکت بالابر کامیونی در ارتفاع های مختلف و به ویژه بالابر خط گرم بوم عایق است که در نگهداری خطوط برق کاربرد دارد.

بالابر پشت کامیونی شرکت تلستا

جی ایتل، نه تنها در صنعت بالابر به موفقیت های بسیاری دست یافت بلکه زمینه خودروسازی نیز فعال و نام آور بود. او در طراحی موتور 12 سیلندر جگوار ، موتور 6 سیلندر سوپر شارژ فورد ، پونتیاک ، موتور 8 سیلندر تخت فورد و... نقش بسزایی داشت. همچنین در دهه 80 میلادی،  کره جنوبی برای توسعه صنعت خودروسازی از این مخترع و صنعتگر بهره برد. جی ایتل پس از سال­ها کار و تلاش و ثبت اختراعات متعدد سر انجام در سال 2012 دار فانی را وداع گفت.

بوم لیفت مفصلی نیز در دهه 50 میلادی ، در کشور کانادا توسط شخصی به نام والتری تورنتون ترامپ (Walter E Thornton Trump) ابداع و ساخته شد که در واقع یک بالابر بازویی مفصلی بود. این اختراع زرافه نام داشت. این بالابر هیدرولیکی در واقع یک بالابر قابل یدک توسط تراکتور بود که تعادل آن توسط جک های جانبی برقرار می شد.

بالابر بوم لیفت موسوم به زرافه ، کانادا ، دهه 50 میلادی

این بالابر شامل یک بازوی مفصلی بود که توسط جک هیدرولیک زاویه گرفته و یک سبد به آن متصل بود. سرانجام طرح تکمیلی این بالابر در دهه 60 میلادی به ثبت رسید که در نگهداری خطوط برق و یا عملیات های عمرانی اسفتاده می شد. نو آوری مهم تورنتون ، ابداع سیستم حفظ تعادل سبد به صورت اتوماتیک بود. سبد این بالابر ، توسط یک مکانیزم مکانیکی ، همواره تراز با سطح افق حفظ می شد که تاثیر بسزایی در رشد ایمنی بالابر داشت.

طرح ثبت شده تورنتون ، 1960 میلادی

در سال 1958 میلادی ، اولین بالابر ها و نردبان های آتش نشانی و کار در ارتفاع نیز در آمریکا نیز متولد شدند و در دهه 60 و 70 میلادی به شهرت رسیدند.

از اولین نمونه های بالابر و نردبان آتشنشانی و کار روی خطوط تلفن

پس از آن شرکت آمریکایی های فلکس (Hy-Flex) در دهه 60 میلادی ، از مکانیزم بالابر سیزری استفاده کرد و اولین بالابر آکاردیونی پشت کامیونی را ساخت. از این بالابر تنها یک نمونه ساخته شد زیرا زمینه فعالیت این شرکت بعدها تغییر کرد و امروزه به ساخت انواع پمپ ها و میکسر ها و اسپری کننده های صنعتی شهرت دارد. 

اولین بالابر پشت کامیونی آکاردئونی ، ساخت شرکت های فلکس ، دهه 60 میلادی

در سال 1956 میلادی، آقای اینگو ترپل (Ingo Trepel) نیز در آلمان اولین میز بالابر هیدرولیکی آکاردئونی خود را ساخته بود. او که موسس شرکت بزرگ ترپل است ، در پی ساخت تجهیزات جابجایی بار مختلف ، و در سال 1963 همزمان با رشد صنعت هواپیمایی و تولید هواپیماهای غول آسای بوئینگ 747 ، اولین بالابر فرودگاهی کترینگ را تولید کرد. به ادعای شرکت ترپل ، هنگامی که قرار بود این هوپیمای بزرگ در فرودگاه فرانکفورت آلمان فرود بیاید، راهکار مناسب و سریعی برای انتقال غذای مسافران به هواپیما وجود نداشت که در نهایت کلید حل معما در طرح شرکت ترپل یافت شد و اولین بالابر فرودگاهی کترینگ ساخته شد. پس از مدتی، بالابرهای متحرک قیچی دیگری نیز برای انتقال انواع بارها به داخل هواپیما توسط این شرکت طراحی و تولید شد.

بالابر فرودگاهی کترینگ ترپل ، 1963 میلادی

بالابر فرودگاهی انتقال بار به هواپیما ترپل

اما تحول بزرگ بعدی در بین سال های 1965 تا 1969 میلادی اتفاق افتاد و اولین بالابر نفری قیچی خودکششی ساخته شد. شرکت دنیر الکتریک (Denier Electric) که در زمینه مهندسی تجهیزات الکتریکی فعال بود به کمک شرکت لانگ که قبلا به آن اشاره شد آمد و این دو شرکت با هم اولین بالابر خودکششی که مکانیزم آکاردئونی داشت را به بازار عرضه کردند. این بالابر نفربر ، مون باگی  (Moon Buggy) نام داشت و جک های جانبی آن چرخ دار بودند و دارای موتور جداگانه برای حرکت شاسی بود. ساخت بالابر خودکششی بستر جدیدی برای تولید انواع بالابر های نفری محیا نمود. استفاده از این نوع بالابر به جای داربست روز به روز افزایش یافت و سرعت کار در ارتفاع به طرز چشم گیری افزایش یافت.

اولین بالابر آکاردئونی خودکششی به نام مون باگی ، اواخر دهه 60 میلادی

پس از آن نوبت به کمپانی آمریکایی گروو (Grove) رسید. این شرکت در سال 1970 ، اولین بوم لیفت خودکششی را که یک بالابر تلسکوپی بود به دنیا عرضه کرد. شاید بتوان سیستم حفظ تعادل سبد اتوماتیک به صورت هیدرولیک را از ابداعات موسس این شرکت یعنی جان گروو (John L. Grove) دانست. همچنین در سال 1976 این شرکت بالابر های آکاردئونی خودکششی را نیز تحت تحول قرار داد به طوری که می توان ساخت بالابر نفر قیچی خودکششی بدون نیاز به جک جانبی را به این کمپانی نسبت داد. بعد ها مالکیت این شرکت چندین بار تغییر یافت تغییر و امروزه با برند تجاری JLG شناخته می شود که بزرگ ترین و موفق ترین تولید کننده بالابر در دنیاست. انواع قدیمی بالابر های این شرکت در ایران و در تهران نیز یافت می شود. 

اولین بالابر بوم لیفت خودکششی ، 1970 میلادی

اولین بالابرهای آکاردئونی خودکششی ساخت جی ال جی ، 1976 میلادی

یکی دیگر از شرکت هایی که سهم عمده ای در تاریخچه بالابر دارد شرکت جینی (Genie) آمریکا است. این شرکت در ابتده اقدام به ساخت تجهیزات پنوماتیکی سبک و آلومینیومی به شکل ستون می کرد که برای حمل بار به ارتفاع مناسب بود. در سال 1974 با ترکیب سه عدد از این ستون­ها ، نوعی بالابر آلومینیومی ستونی ساخته شد که مدل های اولیه، تله تاور (Tele Tower) نام داشت. بعد ها این نوع بالابر نیز دستخوش تغییرات شد و امروزه بالابرهای ستونی از نسل این نوع بالابر آلومینیومی به حساب می آیند. همچنین شرکت جینی به عنوان دومین تولید کننده بزرگ بالابر در دنیا شناخته می شود و امروزه عمدتا به تولید بالابرهای بوم لیفت و آکاردئونی می پردازد.

داربست آلومینیومی اولیه  ،  بالابر ستونی موسوم به تله تاور   ،   بالابر ستونی تک ریل  ، دهه 70 تا 80 میلادی

داستان بالابرها در ایران نیز فراز و نشیب های خود را دارد. شاید بتوان گفت که ساخت سکوهای کار در ارتفاع مانند چهارپایه های متحرک و چرخ دار و گاها وینچ دار ، نردبان  کشویی و... ، هنوز هم توسط آهنگری ها و کارگاه های مختلف در ایران ادامه دارد و تاریخ دقیقی برای شروع آن متصور نیست. 

اما اولین بالابرهای صنعتی و استاندارد ایرانی در دهه 60 شمسی ساخته شدند. شرکت ماشین اجزاء اولین تولید کننده بالابر آکاردئونی ایران است. این بالابر با الگو برداری از تصاویر و کاتالوگ­های شرکت ترپل آلمان جهت شرکت گازسوزان ساخته شده بود که یک بالابر آکاردئونی ثابت و برای حمل بار استفاده می شد. در آینده ای کوتاه مدل های چرخ دار و سیار نیز به سبد محصولات این شرکت اضافه شد. همچنین اولین بالابر بوم لیفت ایران توسط شرکت لجور ساخته شد که به کمک PTO تراکتور عمل می کرد.

اولین بالابر آکاردئونی ساخت ایران ، دهه 60 شمسی

اولین بالابر بوم لیفت ایران ، دهه 60 شمسی

در اواخر دهه 70 شمسی ، شرکت ماشین اجزاء اقدام به واردات دو نمونه بالابر از شرکت اسکای جک (Sky Jack) نمود. یک بالابر بوم لیفت خودکششی مفصلی و یک بالابر ستونی آلومینیومی تک دکله. در نهایت بالابر ستونی وارد شده منجر به تولید این مدل از بالابر هیدرولیکی در شیراز شد و امروزه شرکت های متعددی به تولید بالابر ستونی آلومینیومی می پردازند. هرچند به دلیل قیمت بالابر خودکششی ، این نوع بالابر هنوز در ایران به تعداد یافت نمی شود.

بالابر ستونی و بالابر مفصلی خودکششی اسکای جک ، دهه 70 شمسی

امروزه واحد بالابر سازی شرکت ماشین اجزاء به شرکت آسمان ماشین آسیا تغییر نام یافته و با نام تجاری کلایر (CLAIER) فعالیت می کند. این شرکت در زمینه طراحی و ساخت انواع بالابر نفری و صنعتی ، میز های بالابر هیدرولیکی ، همسطح کننده ها و داک لولر ها، بالابرهای فرودگاهی و بالابر پشت کامیونی فعال است.