شاخه‌زنی و هرس درختان؛ خطرناک‌ترین کاربرد بالابر نفربر پرتابل

کار در ارتفاع همواره با ریسک همراه است، اما زمانی که این فعالیت در شرایطی غیرقابل پیش‌بینی مانند هرس درختان و شاخه‌زنی انجام می‌شود، خطرات آن چندین برابر خواهد شد. آمارهای جهانی نشان می‌دهد که هرس درختان و قطع شاخه‌های بلند از جمله پرخطرترین فعالیت‌هایی است که با بالابر نفربر انجام می‌شود.
این عملیات به دلیل ارتفاع زیاد، وزن متغیر شاخه‌ها، شرایط محیطی و نیاز به دقت بالا، درصد قابل‌توجهی از حوادث سقوط اپراتور و حتی واژگونی بالابر را شامل می‌شود.

در کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکای شمالی، سالانه صدها حادثه جدی در این حوزه گزارش می‌شود. به همین دلیل، قوانین سختگیرانه‌ای برای استفاده از بالابر هیدرولیکی در شاخه‌زنی تدوین شده است و تأکید زیادی بر آموزش اپراتورها، بررسی تجهیزات، و رعایت استانداردهای ایمنی وجود دارد. متأسفانه در بسیاری از کشورها، به دلیل کمبود آموزش و آگاهی، این فعالیت همچنان در صدر جدول حوادث کار در ارتفاع قرار دارد.

چرا هرس درختان با بالابر نفربر پرخطر است؟

هرس درختان به ظاهر کاری ساده به نظر می‌رسد، اما در عمل با عوامل متعددی همراه است که باعث افزایش ریسک می‌شوند. برخی از مهم‌ترین دلایل خطرناک بودن این کار عبارتند از:

• شرایط غیرقابل پیش‌بینی درختان

هر درخت ویژگی‌های منحصر به‌فردی دارد؛ نوع چوب، سن درخت، میزان رطوبت، تراکم شاخه‌ها و حتی سلامت یا پوسیدگی بخش‌هایی از درخت، همگی بر رفتار آن هنگام برش تأثیر می‌گذارند.

به عنوان مثال، ممکن است شاخه‌ای که ظاهراً سبک به نظر می‌رسد، هنگام جدا شدن وزن زیادی به سمت خاصی وارد کند و تعادل بالابر را به هم بزند.

• تغییر وزن و بار لحظه‌ای

هنگامی که یک شاخه یا بخش بزرگی از درخت بریده می‌شود، وزن ناگهانی آن به سمت پایین سقوط می‌کند. این تغییر لحظه‌ای می‌تواند باعث تکان شدید بالابر یا حتی واژگونی آن شود. به همین دلیل، تولیدکنندگان بالابر ظرفیت مجاز دستگاه را برای شاخه‌زنی تا ۵۰٪ کمتر از حالت معمول در نظر می‌گیرند.

• تأثیر شرایط محیطی

• وزش باد حتی در حد ملایم می‌تواند باعث حرکت شاخه‌های بریده‌شده و ناپایداری بالابر شود.
• بارندگی یا لغزندگی زمین اطراف درخت، خطر سر خوردن و واژگونی بالابر را افزایش می‌دهد.
• وجود خطوط برق فشار قوی در نزدیکی درخت نیز یک تهدید جدی برای اپراتور به شمار می‌رود.

• کار در ارتفاع زیاد و دشواری دسترسی

در بسیاری از مواقع، درختان در مکان‌هایی قرار دارند که استقرار مستقیم بالابر در زیر آن‌ها امکان‌پذیر نیست؛ مانند درختان کنار جاده‌ها، باغ‌های متراکم یا مناطق شیب‌دار. این موضوع باعث می‌شود اپراتور برای دسترسی به شاخه‌ها، از حداکثر توان بالابر استفاده کند که خود عاملی برای افزایش خطر است.

انتخاب بالابر نفربر مناسب برای هرس درختان

یکی از عوامل کلیدی در کاهش خطرات شاخه‌زنی، انتخاب نوع بالابر مناسب است. با توجه به شرایط محل و نوع درخت، گزینه‌های مختلفی وجود دارد:

• بالابر عنکبوتی (Spider Lift)

مناسب برای محیط‌های ناهموار و شیب‌دار. دارای بازوهای پایدارکننده که ایمنی دستگاه را افزایش می‌دهند. قابلیت دسترسی به ارتفاع زیاد بدون نیاز به استقرار مستقیم زیر درخت. برخی مدل‌ها به شنی مجهز هستند که حرکت در زمین‌های نرم یا گل‌آلود را آسان می‌کند.

• بالابر کامیونی یا بالابر پشت نیسانی

مناسب برای درختان حاشیه جاده‌ها و پارک‌ها. جابجایی سریع بین چند نقطه مختلف. دسترسی عمودی و افقی مناسب برای شاخه‌زنی در ارتفاع زیاد.

• بالابر قیچی یا آکاردئونی

مناسب برای محیط‌های با زمین صاف و محوطه‌های باز. پایداری خوب برای برش شاخه‌های نزدیک به زمین. محدودیت در دسترسی افقی، بنابراین فقط در شرایطی که درخت دقیقاً بالای دستگاه قرار دارد، کاربرد دارد.

نکات مهم پیش از شروع عملیات شاخه‌زنی

قبل از شروع کار، باید یک بررسی کامل و دقیق انجام شود تا خطرات احتمالی شناسایی شوند. مراحل زیر بسیار حیاتی هستند :

• ارزیابی محل کار

بررسی وجود خطوط برق، کابل‌های مخابراتی و موانع فیزیکی. بررسی استحکام زمین برای استقرار ایمن بالابر. تعیین جهت وزش باد و شدت آن. (باد با سرعت بیش از ۱۲.۵ متر بر ثانیه به هیچ عنوان مجاز نیست.)

• بررسی تجهیزات

اطمینان از سلامت کامل بالابر، خصوصاً سیستم هیدرولیک و ترمزها. بررسی طناب‌ها، اره‌ها و سایر ابزار شاخه‌زنی. وجود سیستم ایمنی اضطراری و آشنایی اپراتور با آن.

• انتخاب تیم مناسب

حداقل دو نفر باید حضور داشته باشند، یک نفر در داخل سبد بالابر. یک نفر روی زمین به‌عنوان پشتیبان و مسئول کنترل شرایط اضطراری.

اصول ایمنی هنگام شاخه‌زنی با بالابر

رعایت دستورالعمل‌های ایمنی می‌تواند احتمال وقوع حوادث را به میزان چشمگیری کاهش دهد. برخی از مهم‌ترین نکات عبارتند از:

• استفاده از تجهیزات حفاظت فردی

شامل کلاه ایمنی، دستکش ضدبرش، عینک محافظ، محافظ گوش، کمربند ایمنی و کفش ایمنی.

• عدم تجاوز از ظرفیت مجاز بالابر

شاخه‌ها باید به صورت مرحله‌ای و با قطعات کوچک‌تر بریده شوند تا فشار ناگهانی بر دستگاه وارد نشود.

• استفاده از طناب برای کنترل شاخه‌های بزرگ

قبل از برش، شاخه‌ها با طناب به سمت ایمن هدایت شوند تا از سقوط ناگهانی جلوگیری شود.

• عدم کار در شرایط جوی نامساعد

در صورت بارندگی، وزش باد شدید یا تاریکی هوا، عملیات باید متوقف شود.

• هماهنگی کامل بین اعضای تیم اجرایی

برقراری ارتباط مداوم بین اپراتور داخل سبد و فرد پشتیبان روی زمین بسیار حیاتی است.

مزایای رعایت ایمنی در شاخه‌زنی

رعایت این اصول علاوه بر جلوگیری از حوادث، مزایای دیگری نیز به همراه دارد :

• افزایش سرعت عملیات به دلیل کاهش توقف‌های اضطراری.
• افزایش طول عمر بالابر و تجهیزات شاخه‌زنی.
• کاهش هزینه‌های ناشی از خسارت‌های احتمالی.
• ایجاد محیط کاری ایمن و حرفه‌ای که باعث اعتماد کارفرما و مشتریان خواهد شد.

هرس و شاخه‌زنی درختان یکی از مهم‌ترین و در عین حال پرخطرترین کاربردهای بالابر نفربر به شمار می‌رود. پیچیدگی شرایط محیطی، وزن متغیر شاخه‌ها و نیاز به دقت بالا، این کار را به فعالیتی تخصصی و نیازمند رعایت شدیدترین استانداردهای ایمنی تبدیل کرده است.

انتخاب بالابر مناسب، آموزش صحیح اپراتورها، استفاده از تجهیزات ایمنی و برنامه‌ریزی دقیق پیش از شروع عملیات، می‌تواند تا حد زیادی از وقوع حوادث جدی جلوگیری کند.

به یاد داشته باشید که ایمنی در شاخه‌زنی نه‌تنها جان افراد را حفظ می‌کند، بلکه سرمایه‌گذاری بلندمدتی برای تداوم کسب‌وکار و موفقیت پروژه‌های عمرانی و فضای سبز است.