گسترش بازار اجاره و خرید بالابر و کاهش آمار حوادث

کار در ارتفاع یکی از پرخطرترین فعالیت‌ها در صنایع مختلف به شمار می‌رود و همواره به‌عنوان یکی از چالش‌های اصلی در حوزه ایمنی و سلامت شغلی مطرح بوده است. استفاده از بالابرهای نفربر و تجهیزات استاندارد، نقش چشمگیری در کاهش آمار حوادث ناشی از کار در ارتفاع داشته است. در سال‌های اخیر، روند رو به رشد بازار اجاره و خرید بالابر در جهان، همراه با اقدامات پیشگیرانه و آموزشی، باعث شده است تا نرخ حوادث مرگبار کاهش قابل توجهی پیدا کند.

در این مقاله، به بررسی آمار جهانی حوادث مرتبط با بالابرها، تحلیل دلایل اصلی این حوادث، روند رشد بازار اجاره بالابر، و اهمیت آموزش و استانداردسازی تجهیزات خواهیم پرداخت. همچنین به وضعیت ایران و راهکارهای کاهش خطرات ناشی از کار در ارتفاع در کشور نیز اشاره خواهیم کرد.

بررسی آمار جهانی حوادث بالابر در سال‌های اخیر

بر اساس داده‌های منتشر شده توسط موسسه بین المللی IPAF در سال ۲۰۱۶ تعداد حوادث مرگبار ناشی از کار در ارتفاع با بالابرهای نفربر، ۶۶ مورد در جهان ثبت شده است. این آمار نسبت به سال ۲۰۱۵ که تعداد حوادث ۶۸ مورد بود، کاهش اندکی نشان می‌دهد.

نکته قابل توجه این است که این کاهش همزمان با افزایش چشمگیر استفاده از بالابرهای اجاره‌ای و رشد بازار این صنعت رخ داده است.

افزایش تعداد بالابرهای اجاره‌ای

در سال ۲۰۱۵، تعداد کل بالابرهای اجاره‌ای فعال در جهان ۱.۱۷ میلیون دستگاه برآورد شده بود. این رقم در سال ۲۰۱۶ به ۱.۲۵ میلیون دستگاه افزایش یافت که نشان‌دهنده رشد چشمگیر تقاضا برای این تجهیزات است. این رشد تقاضا، نتیجه آگاهی صنایع مختلف از اهمیت کار در ارتفاع با تجهیزات ایمن به جای روش‌های سنتی مانند داربست و نردبان است.

افزایش روزهای کاری با بالابر و کاهش نرخ حوادث

• در سال ۲۰۱۵، تعداد روزهای کاری با بالابرهای اجاره‌ای ۱۹۲.۲ میلیون روز بوده است.
• در همین سال، با ثبت ۶۸ حادثه مرگبار، نرخ حوادث مرگبار برابر با ۰.۰۳۵ حادثه در هر یک میلیون روز کاری بوده است.

اما در سال ۲۰۱۶ با افزایش روزهای کاری به ۲۰۶.۱ میلیون روز و وقوع ۶۶ حادثه، نرخ حوادث مرگبار به ۰.۰۳۲ در هر یک میلیون روز کاری کاهش یافته است. این رقم به این معناست که به‌طور میانگین، یک حادثه مرگبار در هر ۳۲ میلیون روز کاری رخ داده است.

این روند نشان می‌دهد که افزایش استفاده از بالابرهای استاندارد و اجاره‌ای، تأثیر مستقیم بر کاهش حوادث داشته است و صنایع به سمت روش‌های ایمن‌تر حرکت کرده‌اند.

دلایل اصلی بروز حوادث

بر اساس گزارش‌های IPAF، حوادث مرگبار سال ۲۰۱۶ عمدتاً به چهار دلیل اصلی رخ داده‌اند :

• سقوط از ارتفاع

دلیل 38 درصد از حوادث مرگبار است. عمدتاً به دلیل عدم استفاده صحیح از تجهیزات ایمنی مانند کمربند ایمنی و نداشتن آموزش مناسب رخ می‌دهد.

• برق‌گرفتگی

عامل 23 درصد از حوادث مرگبار حین کار است. بیشتر در نزدیکی خطوط برق فشار قوی و به علت عدم رعایت فاصله ایمن بین بالابر و سیم‌های برق اتفاق می‌افتد.

• حبس شدن

عامل 18 درصد از حوادث است. معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که کاربر در فضای محدود بین بالابر و یک سازه یا سقف قرار گرفته و قادر به خروج نیست.

• واژگونی دستگاه

عامل 12 درصد از حوادث است و غالباً به دلیل استفاده نادرست از بالابر روی سطوح ناهموار یا عدم رعایت ظرفیت مجاز رخ می‌دهد.

جالب است که میزان حوادث ناشی از واژگونی دستگاه در سال ۲۰۱۶ نسبت به سال قبل ۱۵٪ کاهش یافته است، در حالی که آمار حوادث ناشی از حبس شدن ۳٪ افزایش داشته است. این نشان می‌دهد که با بهبود طراحی بالابرها و آموزش اپراتورها، خطر واژگونی کمتر شده، اما همچنان چالش‌های جدیدی مانند حبس شدن نیاز به توجه ویژه دارند.

اقدامات پیشگیرانه IPAF در سال ۲۰۱۷

کریس رِیث، مدیر ایمنی فنی IPAF، تأکید می‌کند که اگرچه کاهش آمار حوادث دلگرم‌کننده است، اما هنوز هم دلایل اصلی بروز حوادث تکرار می‌شوند و این مسئله نشان می‌دهد که صنایع به اندازه کافی از اشتباهات گذشته درس نگرفته‌اند.

به همین دلیل، IPAF در سال ۲۰۱۷ برنامه‌ای تحت عنوان “بازگشت به پایه” (Back to Basics) اجرا کرد که شامل موارد زیر بود :

• بررسی و ارزیابی خطرات قبل از شروع کار
• انتخاب صحیح نوع بالابر متناسب با محیط کاری
• آموزش کامل اپراتورها و صدور گواهینامه معتبر
• ارائه دستورالعمل‌های فنی و ایمنی دقیق
• ایجاد یک سیستم جامع برای ثبت و گزارش حوادث

این اقدامات باعث شد که شرکت‌ها به جای تمرکز صرف بر توسعه تجهیزات، به فرهنگ‌سازی و بهبود رفتارهای ایمنی در محیط کار نیز توجه کنند.

روند رشد بازار اجاره بالابر

بازار اجاره بالابر در جهان طی یک دهه گذشته رشد چشمگیری داشته است. این رشد به دلایل مختلفی صورت گرفته که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از :

• افزایش هزینه ساخت و ساز و نیاز به تجهیزات به‌صرفه

بسیاری از شرکت‌ها ترجیح می‌دهند به جای خرید بالابر، آن را اجاره کنند تا هزینه‌های اولیه خود را کاهش دهند.

• تغییر فرهنگ ایمنی در صنایع

شرکت‌ها به تدریج متوجه شده‌اند که استفاده از داربست و روش‌های سنتی خطرات بیشتری به همراه دارد.

• پیشرفت تکنولوژی در طراحی بالابرها

بالابرهای جدید با ویژگی‌های ایمنی پیشرفته، جذابیت بیشتری برای اجاره‌کنندگان ایجاد کرده‌اند.

• وجود قوانین سختگیرانه در حوزه ایمنی

در کشورهای پیشرفته، شرکت‌ها موظف هستند برای کار در ارتفاع از تجهیزات استاندارد استفاده کنند که این امر بازار اجاره را رونق داده است.

وضعیت بازار و ایمنی بالابر در ایران

در ایران متأسفانه آمار دقیق و شفافی از حوادث ناشی از کار در ارتفاع موجود نیست. اما شواهد نشان می‌دهد که همچنان بسیاری از پروژه‌ها به روش‌های سنتی و غیرایمن مانند نردبان و داربست متکی هستند.

با این حال، در سال‌های اخیر چندین اتفاق مثبت رخ داده است :

• افزایش شرکت‌های اجاره بالابر در شهرهای بزرگ
• بهبود کیفیت محصولات داخلی و وارداتی
• افزایش آگاهی کارفرمایان نسبت به اهمیت ایمنی

این موارد باعث شده‌اند که به تدریج بازار اجاره و خرید بالابر در ایران رشد کند. با تداوم این روند و آموزش صحیح اپراتورها می‌توان انتظار داشت که در آینده نزدیک آمار حوادث به طور محسوسی کاهش یابد.

راهکارهای کاهش حوادث بالابر در ایران

برای رسیدن به سطح ایمنی بالاتر، باید اقدامات زیر به‌صورت جدی دنبال شود :

• تدوین قوانین و استانداردهای ملی ایمنی بالابر

مشابه قوانین بین‌المللی، باید دستورالعمل‌های مشخصی برای کار در ارتفاع تهیه شود.

• آموزش و صدور گواهینامه برای اپراتورها

اپراتورها باید قبل از کار با بالابر، آموزش‌های تخصصی ببینند و گواهینامه معتبر دریافت کنند.

• ترویج فرهنگ ایمنی در میان کارفرمایان و کارگران

آگاهی‌رسانی در مورد خطرات و مزایای استفاده از تجهیزات ایمن، نقش مهمی در تغییر نگرش‌ها دارد.

• نظارت مستمر بر شرکت‌های اجاره‌دهنده

شرکت‌های اجاره‌دهنده باید ملزم به ارائه تجهیزات استاندارد و سالم باشند.

• ایجاد سامانه ملی ثبت حوادث کار در ارتفاع

این سامانه می‌تواند داده‌های ارزشمندی برای تحلیل و پیشگیری از حوادث فراهم کند.

روند جهانی نشان می‌دهد که گسترش بازار اجاره و خرید بالابرهای استاندارد، نقش مهمی در کاهش حوادث ناشی از کار در ارتفاع داشته است. آمارهای سال ۲۰۱۶ مؤید این موضوع هستند که با افزایش استفاده از تجهیزات ایمن، نرخ حوادث مرگبار کاهش یافته است.

در ایران، با وجود چالش‌های موجود، مسیر پیشرفت هموار شده و با اجرای آموزش‌های تخصصی، ارتقای کیفیت تجهیزات، و نظارت دقیق بر شرکت‌های اجاره‌دهنده، می‌توان انتظار داشت که آمار حوادث به‌طور چشمگیری کاهش یابد.

در نهایت، سرمایه‌گذاری بر آموزش و ایمنی نه تنها جان کارگران را حفظ می‌کند، بلکه به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های ناشی از حوادث کمک شایانی خواهد کرد.